Στο πλαίσιο της υλοποίησης του Ευρωπαϊκού Προγράμματος Δράσης για τη Μετανάστευση που εγκρίθηκε τον Μάιο, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προτείνει σήμερα μια ολοκληρωμένη δέσμη προτάσεων που θα συμβάλουν στην επίλυση της προσφυγικής κρίσης, ενώπιον της οποίας βρίσκονται τα κράτη μέλη της ΕΕ.

Στο πλαίσιο της υλοποίησης του Ευρωπαϊκού Προγράμματος Δράσης για τη Μετανάστευση που εγκρίθηκε τον Μάιο, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προτείνει σήμερα μια ολοκληρωμένη δέσμη προτάσεων που θα συμβάλουν στην επίλυση της προσφυγικής κρίσης, ενώπιον της οποίας βρίσκονται τα κράτη μέλη της ΕΕ και οι γειτονικές χώρες, μεταξύ άλλων αντιμετωπίζοντας τα βαθύτερα αίτια που αναγκάζουν τους ανθρώπους να αναζητήσουν καταφύγιο στην Ευρώπη. Η νέα δέσμη μέτρων θα ανακουφίσει την πίεση που υφίστανται τα κράτη μέλη που θίγονται περισσότερο — και συγκεκριμένα η Ελλάδα, η Ιταλία και η Ουγγαρία — προτείνοντας τη μετεγκατάσταση 120.000 ατόμων που σαφώς χρήζουν διεθνούς προστασίας σε άλλα κράτη μέλη της ΕΕ. Ο αριθμός αυτός θα αφορά άτομα πέραν των 40.000 που η Επιτροπή πρότεινε τον Μάιο να μετεγκατασταθούν από την Ελλάδα και την Ιταλία και για τα οποία η απόφαση του Συμβουλίου δεν έχει ακόμη εκδοθεί. Τα σημερινά μέτρα θα βοηθήσουν επίσης τα κράτη μέλη που αντιμετωπίζουν αυξανόμενο αριθμό αιτήσεων ασύλου, δεδομένου ότι θα καταστήσουν δυνατή την ταχύτερη διεκπεραίωση των αιτήσεων ασύλου μέσω ενός κοινού ευρωπαϊκού καταλόγου ασφαλών χωρών καταγωγής. Η Επιτροπή σήμερα περιέγραψε σε γενικές γραμμές τις κύριες δράσεις για πιο αποτελεσματική πολιτική επιστροφής και πρότεινε την ίδρυση ενός Καταπιστευματικού Ταμείου ύψους 1,8 δισεκατομμυρίων ευρώ για να βοηθήσει στην αντιμετώπιση των βαθύτερων αιτίων της μετανάστευσης στην Αφρική. Τέλος, η Επιτροπή και η υπηρεσία εξωτερικής δράσης της ΕΕ καλύπτουν επίσης την «εξωτερική διάσταση» της προσφυγικής κρίσης.

Ο Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ζαν-Κλωντ Γιούνκερ δήλωσε: «Εμείς οι Ευρωπαίοι πρέπει να γνωρίζουμε και να μην λησμονούμε ποτέ γιατί είναι τόσο σημαντικό να δίνουμε καταφύγιο και να σεβόμαστε το θεμελιώδες δικαίωμα στο άσυλο. Είναι πλέον καιρός να αρχίσουμε την οικοδόμηση μιας αληθινά ευρωπαϊκής μεταναστευτικής πολιτικής, όπως το ζητήσαμε τον Μάιο. Τα μέτρα που προτείνουμε σήμερα θα διασφαλίσουν ότι η μετεγκατάσταση των ατόμων με σαφή ανάγκη διεθνούς προστασίας θα γίνεται αμέσως μετά την άφιξή τους — όχι μόνο σήμερα, αλλά και σε οποιαδήποτε κρίση στο μέλλον. Αν υπάρχει μια περίπτωση όπου θα έπρεπε να εκδηλωθεί η ευρωπαϊκή αλληλεγγύη, είναι το ζήτημα της προσφυγικής κρίσης. Είναι καιρός να επιδείξουμε συλλογικό θάρρος και να δώσουμε τώρα αυτή την ευρωπαϊκή απάντηση.»

Σήμερα, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παρουσίασε τα ακόλουθα συγκεκριμένα μέτρα για να ανταποκριθεί στη σημερινή προσφυγική κρίση και να προετοιμάσει το έδαφος για μελλοντικές προκλήσεις:

1. Πρόταση για επείγουσα μετεγκατάσταση 120.000 προσφύγων από την Ελλάδα, την Ουγγαρία και την Ιταλία: μετά την απότομη αύξηση των περιπτώσεων παράνομης διέλευσης των συνόρων στην Κεντρική και Ανατολική Μεσόγειο, αλλά και στη διαδρομή των Δυτικών Βαλκανίων κατά τους τελευταίους μήνες, απαιτείται επείγουσα δράση. Η Επιτροπή προτείνει τη μετεγκατάσταση 120.000 ατόμων με σαφή ανάγκη διεθνούς προστασίας από την Ιταλία (15.600), την Ελλάδα (50.400) και την Ουγγαρία (54.000). Η μετεγκατάσταση θα πραγματοποιηθεί σύμφωνα με μια υποχρεωτική κλείδα κατανομής με βάση αντικειμενικά και μετρήσιμα κριτήρια (40% του μεγέθους του πληθυσμού, 40% του ΑΕΠ, 10% του μέσου αριθμού προηγούμενων αιτήσεων ασύλου, 10% του ποσοστού ανεργίας). Αυτό ισχύει για εθνικότητες αιτούντων με μέσο ποσοστό αναγνώρισης σε κλίμακα ΕΕ 75% και άνω[1]. Το μέτρο αυτό προτείνεται επιπλέον της πρότασης της Επιτροπής από τον Μάιο για μετεγκατάσταση 40.000 ατόμων με σαφή ανάγκη διεθνούς προστασίας από την Ιταλία και την Ελλάδα σε άλλα κράτη μέλη της ΕΕ, αυξάνοντας με τον τρόπο αυτό τον συνολικό προτεινόμενο αριθμό ατόμων σε 160.000. Η μετεγκατάσταση θα συνοδεύεται από στήριξη για τα συμμετέχοντα κράτη μέλη από τον προϋπολογισμό της ΕΕ, ύψους 780 εκατ. ευρώ, συμπεριλαμβανομένου ποσοστού προχρηματοδότησης 50%, προκειμένου να διασφαλιστεί ότι οι κυβερνήσεις σε εθνικό, περιφερειακό και τοπικό επίπεδο έχουν τα μέσα για να ενεργούν ταχύτατα.

   Προσωρινή ρήτρα αλληλεγγύης: Εάν – για βάσιμους και αντικειμενικούς λόγους, όπως οι φυσικές καταστροφές – ένα κράτος μέλος δεν μπορεί προσωρινά να συμμετάσχει εν όλω ή εν μέρει σε απόφαση μετεγκατάστασης, θα πρέπει να καταβάλει χρηματοδοτική συνεισφορά στον προϋπολογισμό της ΕΕ ύψους 0,002% του ΑΕΠ. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα αναλύει τους λόγους που γνωστοποιήθηκαν από τη χώρα και θα λαμβάνει απόφαση σχετικά με το αν αυτοί δικαιολογούν τη μη συμμετοχή μιας χώρας στο σύστημα για διάστημα το πολύ 12 μηνών. Σε περίπτωση μερικής συμμετοχής στη μετεγκατάσταση, το ποσό θα μειώνεται αναλόγως.

2. Μόνιμο μηχανισμό μετεγκατάστασης για όλα τα κράτη μέλη: Όπως εξαγγέλθηκε στο ευρωπαϊκό πρόγραμμα δράσης για τη μετανάστευση, η Επιτροπή προτείνει έναν συγκροτημένο μηχανισμό αλληλεγγύης, ο οποίος θα μπορεί να ενεργοποιηθεί ανά πάσα στιγμή από την Επιτροπή για να βοηθά κάθε κράτος μέλος της ΕΕ που αντιμετωπίζει καταστάσεις κρίσης και ακραίων πιέσεων στο σύστημα ασύλου του, ως αποτέλεσμα μεγάλης και δυσανάλογης εισροής υπηκόων τρίτων χωρών. Οι εν λόγω μελλοντικές καταστάσεις έκτακτης ανάγκης θα καθορίζονται από την Επιτροπή με βάση τον κατά κεφαλήν αριθμό αιτήσεων ασύλου κατά το τελευταίο εξάμηνο, καθώς και τον αριθμό των παράτυπων διελεύσεων συνόρων κατά το τελευταίο εξάμηνο. Θα ισχύουν τα ίδια αντικειμενικά και επαληθεύσιμα κριτήρια κατανομής όπως και για τις προτάσεις επείγουσας μετεγκατάστασης. Ο μόνιμος μηχανισμός θα λαμβάνει επίσης υπόψη τις ανάγκες των αιτούντων άσυλο, την οικογενειακή κατάσταση και τις δεξιότητες. Η προσωρινή ρήτρα αλληλεγγύης θα εφαρμόζεται και εδώ.

3. Κοινό ευρωπαϊκό κατάλογο ασφαλών χωρών καταγωγής: με βάση το ευρωπαϊκό πρόγραμμα δράσης για τη μετανάστευση και τα συμπεράσματα του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου της 25ης και 26ης Ιουνίου, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προτείνει έναν κανονισμό για τη θέσπιση ενωσιακού κοινού καταλόγου ασφαλών χωρών καταγωγής. Ο εν λόγω ευρωπαϊκός κατάλογος θα επιτρέπει την ταχύτερη διεκπεραίωση των ατομικών αιτήσεων ασύλου από υποψηφίους οι οποίοι κατάγονται από χώρες που θεωρούνται ασφαλείς σε όλη την ΕΕ και την ταχύτερη επιστροφή τους σε περίπτωση που οι ατομικές αξιολογήσεις των αιτήσεων επιβεβαιώνουν ότι δεν έχουν δικαίωμα ασύλου. Μετά από συζητήσεις με τα κράτη μέλη και σύμφωνα τις τρέχουσες πρακτικές των κρατών μελών, η Επιτροπή προτείνει να προστεθούν η Αλβανία, η Βοσνία-Ερζεγοβίνη, η πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας, το Κοσσυφοπέδιο, το Μαυροβούνιο, η Σερβία και η Τουρκία στον ενωσιακό κατάλογο ασφαλών χωρών καταγωγής. Οι χώρες αυτές πληρούν τα κοινά κριτήρια της οδηγίας 2013/32 σχετικά με τις διαδικασίες ασύλου βάσει των οποίων θεωρείται μια χώρα ασφαλής· είναι συμβαλλόμενα μέρη των βασικών διεθνών συνθηκών για τα ανθρώπινα δικαιώματα· και οι περισσότερες έχουν χαρακτηριστεί ως υποψήφιες προς ένταξη χώρες από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, καθώς πληρούν τα καλούμενα «κριτήρια της Κοπεγχάγης» (που εγγυώνται τη δημοκρατία, το κράτος δικαίου, τα ανθρώπινα δικαιώματα και τον σεβασμό και την προστασία των μειονοτήτων). Άλλες χώρες μπορούν να προστεθούν στο μέλλον, ύστερα από ενδελεχή αξιολόγηση από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή.

4. Αποτελεσματικότερη πολιτική επιστροφής: για να βελτιωθούν οι πολιτικές επιστροφής των κρατών μελών, η Επιτροπή εξέδωσε ένα κοινό εγχειρίδιο επιστροφής και ένα σχέδιο δράσης της ΕΕ για την επιστροφή. Η Επιτροπή παρουσίασε ένα σχέδιο δράσης της ΕΕ για την επιστροφή, το οποίο καθορίζει τα άμεσα και μεσοπρόθεσμα μέτρα που πρέπει να ληφθούν από τα κράτη μέλη για την αύξηση της οικειοθελούς επιστροφής, για την ενίσχυση της εφαρμογής της οδηγίας για την επιστροφή, για τη βελτίωση της ανταλλαγής πληροφοριών, για την ενίσχυση του ρόλου και της εντολής του FRONTEX σε επιχειρήσεις επιστροφής και για τη δημιουργία ενός ολοκληρωμένου συστήματος διαχείρισης της επιστροφής. Παράλληλα, η Επιτροπή εξέδωσε ένα εγχειρίδιο επιστροφής, το οποίο παρέχει πρακτικές οδηγίες στις εθνικές αρμόδιες αρχές κατά τη διενέργεια της επιστροφής των μεταναστών που δεν έχουν δικαίωμα παραμονής στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Θα αποτελέσει το κύριο εργαλείο κατάρτισης σε πρότυπα και διαδικασίες για τους εμπειρογνώμονες που εφαρμόζουν την οδηγία 2008/115 σχετικά με την επιστροφή.

5. Ανακοίνωση σχετικά με τους κανόνες περί δημόσιων συμβάσεων για μέτρα στήριξης προσφύγων: Τα κράτη μέλη οφείλουν να καλύπτουν επαρκώς και ταχέως τις αμεσότερες ανάγκες των αιτούντων άσυλο για στέγαση, προμήθειες και υπηρεσίες. Η σημερινή ανακοίνωση παρέχει κατευθύνσεις για τις εθνικές, περιφερειακές και τοπικές αρχές σχετικά με τους τρόπους με τους οποίους μπορούν να εξασφαλίζουν τη συμμόρφωση προς την ενωσιακή νομοθεσία κατά τη σύναψη συμβάσεων για την παροχή των υπηρεσιών αυτών, με απλό, ταχύ και μη γραφειοκρατικό τρόπο.

6. Αντιμετώπιση της εξωτερικής διάστασης της προσφυγικής κρίσης: Η εξωτερική διάσταση αποτελεί βασικό στοιχείο των προσπαθειών για την επίλυση αυτής της κρίσης. Καταβάλλονται νέες προσπάθειες για τη στήριξη διπλωματικών πρωτοβουλιών και την εξεύρεση πολιτικών λύσεων στις συγκρούσεις στη Συρία, το Ιράκ και τη Λιβύη. Η ΕΕ παρέχει συνδρομή στον πληθυσμό της Συρίας – ιδίως στους εκτοπισμένους στο εσωτερικό της χώρας – και οικονομική στήριξη στις γειτονικές χώρες που φιλοξενούν τον μεγαλύτερο αριθμό προσφύγων από τη Συρία, όπως στην Ιορδανία, τον Λίβανο και την Τουρκία. Μέχρι στιγμής, έχουν κινητοποιηθεί 3,9 δισεκατομμύρια ευρώ για τον σκοπό αυτό. Η καταπολέμηση του οργανωμένου εγκλήματος που είναι υπεύθυνο για τη λαθραία διακίνηση ανθρώπων είναι μια άλλη προτεραιότητα, κυρίως με τη δρομολόγηση της ναυτικής επιχείρησης EUNAVFOR MED. Έχουν υπογραφεί επίσης περίπου 17 συμφωνίες επανεισδοχής και 7 συμφωνίες εταιρικής σχέσης κινητικότητας στο πλαίσιο της συνεργασίας μας με τρίτες χώρες. Η ΕΕ θα εμβαθύνει επίσης τον διεξαγόμενο διάλογο υψηλού επιπέδου σε θέματα μετανάστευσης με βασικούς εταίρους, όπως είναι οι διαδικασίες του Ραμπάτ και του Χαρτούμ με τις αφρικανικές χώρες και η διαδικασία της Βουδαπέστης με την Ανατολική και την Κεντρική Ασία, καθώς και η προσεχής διάσκεψη στις αρχές Οκτωβρίου και η σύνοδος κορυφής στη Βαλέτα στις 11-12 Νοεμβρίου.

7. Καταπιστευματικό Ταμείο για την Αφρική: Σήμερα, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή χορήγησε 1,8 δισεκατ. ευρώ από τους χρηματοδοτικούς πόρους της ΕΕ για τη δημιουργία ενός «Καταπιστευματικού ταμείου έκτακτης ανάγκης για τη σταθερότητα και την αντιμετώπιση των βαθύτερων αιτίων της παράτυπης μετανάστευσης στην Αφρική». Στόχος είναι να βελτιωθεί η σταθερότητα και να αντιμετωπιστούν τα βαθύτερα αίτια των παράτυπων μεταναστευτικών ροών στις περιοχές του Σαχέλ, της Λίμνης Τσαντ, του Κέρατος της Αφρικής και της Βόρειας Αφρικής. Θα στηρίξει τις εν λόγω περιοχές με σκοπό να αναπτύξουν καλύτερες κοινωνικοοικονομικές ευκαιρίες και πολιτικές διαχείρισης της μετανάστευσης. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αναμένει από τα κράτη μέλη να συνεισφέρουν επίσης και να ανταποκριθούν στις φιλοδοξίες μας. Η Ισπανία, για παράδειγμα, έχει ήδη επιβεβαιώσει τη συμμετοχή της.

Η άλλη πλευρά του νομίσματος όσον αφορά την επίδειξη αλληλεγγύης με τα κράτη μέλη που βρίσκονται στην πρώτη γραμμή είναι επίσης ότι όλοι πρέπει να επιδεικνύουν υπευθυνότητα κατά την εφαρμογή των κοινών κανόνων της ΕΕ. Προς τούτο, η Επιτροπή, αυτή την εβδομάδα επίσης, επισπεύδει τις διαδικασίες επί παραβάσει, όπου είναι απαραίτητο για την τήρηση των κανόνων, και υλοποιεί προσέγγιση συγκρότησης «κομβικού σημείου» στα κράτη μέλη που βρίσκονται στην πρώτη γραμμή, για να τα βοηθήσει στην εφαρμογή των κοινών κανόνων περί ασύλου της ΕΕ (βλ. MEMO/15/5597).

Επόμενα βήματα:

Το έκτακτο Συμβούλιο Εσωτερικών Υποθέσεων για τη μετανάστευση, στις 14 Σεπτεμβρίου, θα αποτελέσει την επόμενη ευκαιρία για τα κράτη μέλη να συζητήσουν και να εγκρίνουν τις νομοθετικές προτάσεις της Επιτροπής. Οι μηχανισμοί επείγουσας μετεγκατάστασης που παρουσιάστηκαν από την Επιτροπή τον Μάιο και τον Σεπτέμβριο πρέπει να εγκριθούν από το Συμβούλιο (με ειδική πλειοψηφία), σε διαβούλευση με το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, ενώ ο μόνιμος μηχανισμός αλληλεγγύης και ο ευρωπαϊκός κατάλογος ασφαλών χωρών καταγωγής πρέπει να εγκριθούν από κοινού από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο (με τη συνήθη νομοθετική διαδικασία). Η πρόταση για το Καταπιστευματικό Ταμείο υποβάλλεται στα κράτη μέλη με στόχο την έγκαιρη ολοκλήρωση των αναγκαίων διαδικασιών πριν από τη σύνοδο κορυφής της Βαλέτας που θα πραγματοποιηθεί τον Νοέμβριο, όπου η ΕΕ θα συναντηθεί με τις κυριότερες αφρικανικές χώρες για να συζητήσουν τη μετανάστευση και την προσφυγική κρίση.

Ιστορικό

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εργάζεται συστηματικά και συνεχώς για μια συντονισμένη ευρωπαϊκή αντίδραση στο μέτωπο των προσφύγων και της μετανάστευσης:

Στις 23 Απριλίου 2014, στο πλαίσιο της εκστρατείας για την εκλογή του στη θέση του προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, ο Ζαν-Κλοντ Γιούνκερ παρουσίασε στη Μάλτα ένα σχέδιο πέντε σημείων για τη μετανάστευση, με το οποίο ζητούσε μεγαλύτερη αλληλεγγύη στην μεταναστευτική πολιτική της ΕΕ.

Μόλις ανέλαβε καθήκοντα, ο πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ζαν-Κλοντ Γιούνκερ ανέθεσε σε έναν επίτροπο με ειδική αρμοδιότητα για θέματα μετανάστευσης να εκπονήσει, σε συντονισμό με τον πρώτο Αντιπρόεδρο κ. Timmermans, μια νέα πολιτική μετανάστευσης ως μία από τις 10 προτεραιότητες των Πολιτικών Κατευθύνσεων, δηλαδή του πολιτικού προγράμματος βάσει του οποίου το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο εξέλεξε την Επιτροπή.

Με βάση πρόταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, τα κράτη μέλη, σε δήλωση του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου της 23ης Απριλίου 2015, δεσμεύτηκαν να λάβουν επειγόντως μέτρα για να εμποδίσουν περαιτέρω απώλειες ζωών και να επιταχύνουν τη δράση της ΕΕ στον τομέα της μετανάστευσης. Σχετικό ψήφισμα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου ακολούθησε λίγες ημέρες αργότερα.

Στις 13 Μαΐου 2015, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παρουσίασε το Ευρωπαϊκό Πρόγραμμα Δράσης για τη Μετανάστευση, το οποίο καθορίζει μια ολοκληρωμένη προσέγγιση για τη βελτίωση της διαχείρισης της μετανάστευσης σε όλες τις πτυχές της.

Στις 27 Μαΐου 2015, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή υπέβαλε ήδη μια πρώτη δέσμη εκτελεστικών μέτρων του ευρωπαϊκού προγράμματος δράσης για τη μετανάστευση, η οποία περιλάμβανε προτάσεις για τη μετεγκατάσταση και την επανεγκατάσταση, καθώς και ένα σχέδιο δράσης της ΕΕ κατά των λαθροδιακινητών μεταναστών.

Στις 25-26 Ιουνίου, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο συμφώνησε να προωθήσει τις προτάσεις που υπέβαλε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή στο ευρωπαϊκό πρόγραμμα δράσης για τη μετανάστευση, με ιδιαίτερη έμφαση στη μετεγκατάσταση και την επανεγκατάσταση, τις επιστροφές και τη συνεργασία με τις χώρες καταγωγής και διέλευσης.

Στις 20 Ιουλίου, το Συμβούλιο Δικαιοσύνης και Εσωτερικών Υποθέσεων συμφώνησε να θέσει σε εφαρμογή τα μέτρα που προτείνονται στο ευρωπαϊκό πρόγραμμα δράσης για τη μετανάστευση, ιδίως όσον αφορά τη μετεγκατάσταση ατόμων με σαφή ανάγκη διεθνούς προστασίας από την Ιταλία και την Ελλάδα κατά τα επόμενα δύο έτη, αρχίζοντας με 32.256 άτομα σε πρώτη φάση, και την επανεγκατάσταση 22.504 εκτοπισμένων με σαφή ανάγκη διεθνούς προστασίας από χώρες εκτός της ΕΕ.