Ο πίνακας αποτελεσμάτων σχετικά με την ευρωπαϊκή δικαιοσύνη είναι ένα εργαλείο ενημέρωσης που περιέχει αντικειμενικά, αξιόπιστα και συγκρίσιμα δεδομένα για τα συστήματα απονομής δικαιοσύνης των κρατών μελών.
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παρουσίασε το δεύτερο πίνακα αποτελεσμάτων σχετικά με την ευρωπαϊκή δικαιοσύνη, με στόχο την προώθηση της ποιότητας, της ανεξαρτησίας και της αποτελεσματικότητας των συστημάτων δικαιοσύνης στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Ο πίνακας αποτελεσμάτων σχετικά με την ευρωπαϊκή δικαιοσύνη είναι ένα εργαλείο ενημέρωσης που περιέχει αντικειμενικά, αξιόπιστα και συγκρίσιμα δεδομένα για τα συστήματα απονομής δικαιοσύνης των κρατών μελών. Όπως και η πρώτη έκδοση του 2013 (IP/13/285), ο πίνακας αποτελεσμάτων του 2014 θα συνεχίσει να βοηθά τα κράτη μέλη και την ΕΕ για αποτελεσματικότερα συστήματα δικαιοσύνης, συμβάλλοντας με τον τρόπο αυτό στην προώθηση της οικονομικής ανάπτυξης στην Ένωση. Η συμβολή του πίνακα αποτελεσμάτων εντάσσεται στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Εξαμήνου, δηλαδή της ετήσιας διαδικασίας συντονισμού της οικονομικής πολιτικής της ΕΕ, η οποία έχει ως στόχο την ενίσχυση των οικονομικών επιδόσεων και της ανταγωνιστικότητας των κρατών μελών μέσω συστάσεων ειδικών για κάθε χώρα.
«Η καθυστέρηση στην απονομή δικαιοσύνης ισοδυναμεί με άρνηση απονομής δικαιοσύνης. Ο πίνακας αποτελεσμάτων σχετικά με την ευρωπαϊκή δικαιοσύνη είναι βασικό εργαλείο της οικονομικής στρατηγικής της ΕΕ, καθώς συμβάλλει στην αποτελεσματικότερη λειτουργία της δικαιοσύνης για τους πολίτες και τις επιχειρήσεις. Ένα λειτουργικό και ανεξάρτητο δικαστικό σύστημα είναι βασικό στοιχείο για την εξασφάλιση της εμπιστοσύνης των πολιτών και των επενδυτών, και απαραίτητο για την αμοιβαία εμπιστοσύνη στον ευρωπαϊκό χώρο δικαιοσύνης», δήλωσε η αντιπρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και επίτροπος Δικαιοσύνης Βίβιαν Ρέντινγκ. «Αυτή η δεύτερη έκδοση του πίνακα αποτελεσμάτων σχετικά με την ευρωπαϊκή δικαιοσύνη δημοσιεύεται σε μια στιγμή που πολλά κράτη μέλη πραγματοποιούν δικαστικές μεταρρυθμίσεις για τη βελτίωση της ανταγωνιστικότητάς τους. Εξελίξεις και στοιχεία επιβεβαιώνουν πόσο σημαντικό είναι να συνεχιστούν με υπευθυνότητα και αποφασιστικότητα οι προσπάθειες που έχουν αναληφθεί για τη βελτίωση της αποτελεσματικότητας των δικαστικών συστημάτων σε όλη την Ευρωπαϊκή Ένωση.»
Ο πίνακας αποτελεσμάτων του 2014 σχετικά με την ευρωπαϊκή δικαιοσύνη συγκεντρώνει δεδομένα από διάφορες πηγές. Τα περισσότερα από τα ποσοτικά δεδομένα προέρχονται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή για την Αξιολόγηση της Αποτελεσματικότητας της Δικαιοσύνης (CEPEJ) η οποία συλλέγει στοιχεία από τα κράτη μέλη. Ο πίνακας αποτελεσμάτων του 2014 επικεντρώνεται σε κατ’ αντιδικία αστικές και εμπορικές υποθέσεις και σε διοικητικές υποθέσεις. Εξετάζει τους ίδιους δείκτες όπως το 2013, αξιοποιώντας παράλληλα ορισμένες συμπληρωματικές πηγές πληροφοριών:
- Αποτελεσματικότητα των συστημάτων απονομής δικαιοσύνης: στους δείκτες συγκαταλέγονται η διάρκεια των διαδικασιών, το ποσοστό διεκπεραίωσης και ο αριθμός εκκρεμών υποθέσεων.
- Ποιότητα: στους δείκτες περιλαμβάνονται η υποχρεωτική κατάρτιση των δικαστών, η παρακολούθηση και αξιολόγηση των δικαστικών δραστηριοτήτων, ο προϋπολογισμός και οι ανθρώπινοι πόροι των δικαστηρίων καθώς και η διαθεσιμότητα τεχνολογιών πληροφοριών και επικοινωνιών (ΤΠΕ), και εναλλακτικών μεθόδων επίλυσης των διαφορών (ADR).
- Ανεξαρτησία: ο πίνακας αποτελεσμάτων παρουσιάζει δεδομένα για την αντίληψη περί ανεξαρτησίας του συστήματος απονομής δικαιοσύνης. Επιπλέον, ο πίνακας αποτελεσμάτων του 2014 παρέχει μια πρώτη γενική συγκριτική επισκόπηση του τρόπου οργάνωσης των εθνικών δικαστικών συστημάτων με στόχο την προστασία της ανεξαρτησίας της δικαιοσύνης σε ορισμένες περιπτώσεις που αυτή ενδεχομένως απειλείται. Εξετάζει νομικές διασφαλίσεις έναντι, για παράδειγμα, της μετάθεσης ή της παύσης δικαστών.
Ο πίνακας αποτελεσμάτων του 2014 παρουσιάζει επίσης συμπεράσματα δύο πιλοτικών μελετών, οι οποίες παρέχουν ακόμη λεπτομερέστερα στοιχεία σχετικά με τη διάρκεια των δικαστικών διαδικασιών σε υποθέσεις ανταγωνισμού και καταναλωτών, εκφραζόμενη σε μέσο όρο ημερών.
Τα βασικά πορίσματα του πίνακα αποτελεσμάτων του 2014 σχετικά με την ευρωπαϊκή δικαιοσύνη περιλαμβάνουν τα εξής (βλ. παράρτημα για την κατανομή στους τρεις τομείς):
- Ορισμένα κράτη μέλη εξακολουθούν να αντιμετωπίζουν ιδιαίτερες προκλήσεις όσον αφορά την αποτελεσματικότητα των συστημάτων απονομής δικαιοσύνης. Μακροχρόνιες πρωτοβάθμιες δικαστικές διαδικασίες σε συνδυασμό με χαμηλά ποσοστά διεκπεραίωσης ή/και μεγάλο αριθμό εκκρεμών υποθέσεων, υποδηλώνουν ότι πρέπει να γίνουν περισσότερες βελτιώσεις. Αν και πρόσφατα αναλήφθηκαν φιλόδοξες μεταρρυθμίσεις σε ορισμένα κράτη μέλη (π.χ. στην Πορτογαλία), ο αντίκτυπος των μεταρρυθμίσεων αυτών δεν μπορεί ακόμη να φανεί στον πίνακα αποτελεσμάτων, καθώς τα δεδομένα χρονολογούνται ως επί το πλείστον από το 2012.
- Η διαθεσιμότητα εργαλείων τεχνολογιών πληροφοριών και επικοινωνιών (ΤΠΕ) στα δικαστήρια αυξήθηκε, αλλά υπάρχουν ακόμη περιθώρια βελτίωσης, ιδίως όσον αφορά την διευκόλυνση της επικοινωνίας μεταξύ δικαστηρίων και πολιτών. Οι μηχανισμοί εναλλακτικής επίλυσης διαφορών λειτουργούν πλέον σε όλα σχεδόν τα κράτη μέλη, ενώ πραγματοποιείται παρακολούθηση και αξιολόγηση των δραστηριοτήτων των δικαστηρίων στα περισσότερα κράτη μέλη.
- Στο ένα τρίτο σχεδόν των κρατών μελών, το ποσοστό συμμετοχής δικαστών σε δραστηριότητες συνεχούς επιμόρφωσης σε θέματα ενωσιακού δικαίου υπερβαίνει το 50%. Η κατάρτιση των δικαστών και όσων ασκούν συναφή προς τη δικαιοσύνη επαγγέλματα και η ύπαρξη εργαλείων ΤΠΕ είναι ζωτικής σημασίας για την αποτελεσματική λειτουργία ενός ευρωπαϊκού χώρου δικαιοσύνης που βασίζεται στην αμοιβαία εμπιστοσύνη.
- Σε αρκετά κράτη μέλη έχει βελτιωθεί η αντίληψη περί ανεξαρτησίας, ενώ σε άλλα κράτη μέλη έχει υποβαθμιστεί.
Επόμενα βήματα
Τα στοιχεία του πίνακα αποτελεσμάτων θα ληφθούν υπόψη κατά την προετοιμασία των επικείμενων αναλύσεων ανά χώρα στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Εξαμήνου 2014. Θα ληφθούν επίσης υπόψη στο πλαίσιο της εκπόνησης των προγραμμάτων οικονομικής προσαρμογής. Τα ταμεία της ΕΕ (Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης και Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) μπορούν να χρησιμοποιηθούν για τη στήριξη της μεταρρύθμισης των εθνικών δικαστικών συστημάτων.
Με βάση την πρώτη συγκριτική επισκόπηση των νομικών διασφαλίσεων που αποσκοπούν στην προστασία της ανεξαρτησίας της δικαιοσύνης, η Επιτροπή σκοπεύει να αναπτύξει περαιτέρω αυτό το συγκριτικά δεδομένα. Η Επιτροπή θα συνεργαστεί με εμπειρογνώμονες από το δικαστικό σώμα και τα κράτη μέλη, με επαγγελματίες του κλάδου της δικαιοσύνης και με ευρωπαϊκά δικαστικά δίκτυα με στόχο τη βελτίωση της ποιότητας, της διαθεσιμότητας και της συγκρισιμότητας των δεδομένων για τις μελλοντικές εκδόσεις του πίνακα αποτελεσμάτων.
Ιστορικό
Η βελτίωση της ποιότητας, της ανεξαρτησίας και της αποτελεσματικότητας των συστημάτων απονομής δικαιοσύνης αποτελεί ήδη μια συνιστώσα της διαδικασίας συντονισμού της οικονομικής πολιτικής της ΕΕ στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Εξαμήνου. Μεταρρυθμίσεις των εθνικών δικαστικών συστημάτων αποτελούν επίσης αναπόσπαστο μέρος των προγραμμάτων οικονομικής προσαρμογής της Ελλάδας, της Πορτογαλίας και της Κύπρου.
Ο πίνακας αποτελεσμάτων σχετικά με την ευρωπαϊκή δικαιοσύνη συμβάλλει στη διαδικασία του ευρωπαϊκού εξαμήνου με τον εντοπισμό ζητημάτων του τομέα της δικαιοσύνης, τα οποία χρήζουν ιδιαίτερης προσοχής. Μαζί με την αξιολόγηση της κατάστασης που επικρατεί στα κράτη μέλη, ο πίνακας αποτελεσμάτων του 2013 συνέβαλε στην αντιμετώπιση προβλημάτων που περιέχονται στις ανά χώρα συστάσεις στον τομέα της δικαιοσύνης για δέκα κράτη μέλη (Βουλγαρία, Ισπανία, Ιταλία, Λετονία, Μάλτα, Ουγγαρία, Πολωνία, Ρουμανία, Σλοβακία, Σλοβενία). Με τον τρόπο αυτό, ο πίνακας αποτελεσμάτων θα βοηθά τόσο την ΕΕ όσο και τα κράτη μέλη στην επίτευξη αποτελεσματικότερων συστημάτων απονομής δικαιοσύνης για τους πολίτες και τις επιχειρήσεις. Έτσι, θα στηριχθούν επίσης οι στρατηγικές οικονομικής ανάπτυξης των εκάστοτε χωρών αλλά και της ΕΕ συνολικά.
Μολονότι ο πίνακας αποτελεσμάτων δεν παρουσιάζει μια συνολική ενιαία κατάταξη, περιλαμβάνει επισκόπηση της λειτουργίας όλων των συστημάτων απονομής δικαιοσύνης με βάση διάφορους δείκτες κοινού ενδιαφέροντος για όλα τα κράτη μέλη. Δεν προωθεί κανένα ιδιαίτερο είδος δικαστικού συστήματος. Ανεξάρτητα από το μοντέλο του εθνικού συστήματος απονομής δικαιοσύνης ή τη νομική παράδοση επί της οποίας αυτό θεμελιώνεται, η έγκαιρη διεκπεραίωση των υποθέσεων, η ανεξαρτησία, ο οικονομικά προσιτός χαρακτήρας και η ευκολία πρόσβασης είναι μερικές από τις ουσιώδεις παραμέτρους που συνθέτουν την αποτελεσματικότητα του συστήματος.
Ο πίνακας αποτελεσμάτων του 2014 χρησιμοποιεί τους ίδιους δείκτες με τον πίνακα αποτελεσμάτων του 2013 σχετικά με την ευρωπαϊκή δικαιοσύνη, όπως, π.χ., ο χρόνος που απαιτείται για τη δικαστική επίλυση υποθέσεων, το ποσοστό των υποθέσεων που έχουν επιλυθεί, ο αριθμός των εκκρεμών υποθέσεων, η χρήση ηλεκτρονικών μέσων για τη διαχείριση των υποθέσεων, η προσφυγή σε εναλλακτικές μεθόδους επίλυσης διαφορών, οι δυνατότητες επιμόρφωσης των δικαστών και οι πόροι που που έχουν στη διάθεσή τους τα δικαστήρια. Η δικαιοσύνη δεν αρκεί μόνο να απονέμεται, πρέπει επιπλέον να γίνεται αντιληπτό από όλους ότι απονέμεται· για τον λόγο αυτό, ο πίνακας αποτελεσμάτων περιέχει και στοιχεία σχετικά με την επικρατούσα αντίληψη περί ανεξαρτησίας των συστημάτων απονομής δικαιοσύνης, με βάση τα πορίσματα του Παγκόσμιου Οικονομικού Φόρουμ.
